هوش مصنوعی به چیزی گفته میشود که طبیعی نیست اما میتواند تفکر کند و براساس تجربه یاد بگیرد و تصمیمگیری انجام دهد
تعریف سادهای از هوش مصنوعی
هوش مصنوعی یا artificial intelligence شاخه ای از علوم رایانه است که هدف اصلی آن تولید ماشینهای هوشمندی است که توانایی انجام وظایفی که نیازمند به هوش انسانی است را داشته باشد. هوش مصنوعی در حقیقت نوعی شبیه سازی هوش انسانی برای کامپیوتر است و منظور از هوش مصنوعی در واقع ماشینی است که به گونه ای برنامه نویسی شده که همانند انسان فکر کند و توانایی تقلید از رفتار انسان را داشته باشد. این تعریف می تواند به تمامی ماشین هایی اطلاق شود که بگونهای همانند ذهن انسان عمل میکنند و میتوانند کارهایی مانند حل مسئله و یادگیری داشته باشند.
تفاوت رباتها با هوش مصنوعی در چیست؟
رباتها ممکن است هوش مصنوعی داشته باشند، اما هر رباتی مصداقی از هوش مصنوعی نیست. رباتها میتوانند تنها اجسام مکانیکی باشند که برای انجام وظایف خاصی برنامهریزی شدهاند، در حالی که هوش مصنوعی میتواند در داخل رباتها یا برنامهها وجود داشته باشد.
هوش مصنوعی چه کارهایی انجام می دهد؟
تقلید از ساختار مغز انسان، درک متقابل و کمک دوطرفه، خودآموزی و بازاندیشی در مورد گونههای مختلف حیات بیولوژیکی، جایگزینی افراد در مشاغل مختلف و تقلب در بازیهای کامپیوتری همگی تنها برخی از کارهایی هستند که امروزه هوش مصنوعی انجام میدهد.
مکانیسم عملکرد هوش مصنوعی چیست؟
حالا که به زبان ساده متوجه شدیم هوش مصنوعی چیست، وقت آن رسیده است، که با سازوکار این ابزار هم آشنا شویم. به طور ساده باید بگوییم اساس عملکرد هوش مصنوعی بر پایه دادههایی است، که به آن داده میشود و یک سیستمی را برای آن طراحی میکنند که از این دادهها بر اساس یک چارچوبی استفاده شود. در واقع شما یک مخزن پر از اطلاعات را تصور کنید که یک فرد به آن دسترسی دارد. حالا شما برای این فرد مشخص میکنید که بر اساس خواستههای شما چه زمانی و در چه شرایطی از این مخزن پر از اطلاعات دادهها را بیرون بکشد.
در واقع این مسیری است که هوشهای مصنوعی انجام میدهند. البته هوشهای مصنوعی ساده این کار را انجام میدهند. یک سری از هوشهای مصنوعی خودشان قدرت خلق دارند و این چیزی است که جامعه جهانی امروزی را کمی نگران کرده است. یعنی هوش مصنوعی میتواند نسبت به دادههای اولیهای که شما در اختیارش قرار دادید، خودش دادههای جدیدی را کشف کند و به آن بسنده نکند و یا این که از شروطی که شما برای آن وضع کردهاید، سرپیچی کند. یک هوش مصنوعی مثل چت جی پی تی (ChatGPT) را فرض کنید که شما از آن سؤال میپرسید و آن بر اساس دادههای اولیهای که برای آن قرار دادهاند جواب سؤال شما را میدهد.
حالا فرض کنید در این مسیر، این هوش مصنوعی تصمیم بگیرد. یعنی به جای استفاده از دادههایی که شما برای جواب یک سؤال مشخص تعیین کردهاید، خودش جوابی را بسازد. یعنی قدرت خلق کردن داشته باشد. پس امکان دارد در صورتی که دوست داشته باشد جواب اشتباهی را به شما بدهد. در واقع این چیزی است که بشریت را میترساند. هرچند که ChatGPT فعلا همچین قدرتی ندارد و خودش جواب سؤالی را از خودش نمیدهد و صرفاً دیتاهای موجود را بررسی میکند و جواب سؤال شما را از آنها پیدا میکند. ولی فکر کنید روزگاری هوش مصنوعی قدرت همچین کاری را داشته باشد. چقدر این داستان میتواند ترسناک باشد!
انواع ماشینهای هوش مصنوعی
هوش مصنوعی هم مانند هر ابزاری که انسان تولید کرده است، نیاز به دستهبندی دارد تا بهتر کارکرد آن مشخص است شود. برای همین هوش مصنوعی را به انواع مختلفی تقسیم کردهاند. این ایده را اولین بار آرند هینتزه، استاد ایالتی دانشگاه میشیگان به وجود آورد. او هوشهای مصنوعی را به چهار دسته مختلف دستهبندی کردند. در ادامه قرار است انواع هوش مصنوعی را بر اساس نظریه دکتر هینتزه برای شما معرفی کنیم.
۱) ماشین واکنشی
سادهترین دسته از هوش مصنوعی را ماشین واکنشی میگویند. در پاسخ به سؤال هوش مصنوعی چیست، میگوید: ما متوجه این موضوع شدیم که هوش مصنوعی نیاز به یک سری دیتا دارد، و یک سری از هوشهای مصنوعی خودشان میتوانند با توجه به دیپ لرنینگ دیتاهای جدید را به دست بیاورند. اما این در ماشین واکنشی وجود ندارد. ماشین واکنشی، صرفاً یک کار خاص را که برای آن ساخته شده است را انجام میدهند. در واقع این ابزارها توانایی ادراک چیزی را ندارند و صرفاً کاری را انجام میدهند که برای آن ساخته شدهاند. به گونهای میتوان رباتهایی که در صنعت فعالیت میکنند را مثال زد، در واقع این رباتها با استفاده از ماشین واکنشی یک کار را بدون نیاز داشتن به انسان صرفاً تکرار میکنند. بنابراین این دسته از هوش مصنوعی را میتوان سادهترین و راحتترین و البته قابل اعتمادترین دسته هوشهای مصنوعی دانست.
۲) ماشین حافظه محدود
ماشین حافظه محدود در هوش مصنوعی چیست؟ این دسته از هوشهای مصنوعی اولین دستهای هستند که در آنها الگوریتم دیپ لرنینگ به کار میرود. در واقع آنها توانایی ذخیره اطلاعات و پیشبینی کردن با استفاده از اطلاعاتی که برای آنها قرار گرفته است را دارند. نکته بعدی این است که هوش مصنوعی حافظه محدود میتواند اطلاعات را که صرفاً به آن دادهاند را درک کند و توانایی این را ندارد که اطلاعات را خودش جمعآوری کند. این هوش مصنوعی، حافظه محدودتری هم نسبت به سایر هوشهای مصنوعی دارد، ولی با این حال برخلاف ماشین واکنشی دارای حافظه است. این مدل، قابلیت عملکرد خودکار بیشتری از واکنشیها دارند. برای ساخت ماشین حافظه محدود در هوش مصنوعی شما نیاز دارید دادههایی را برای آن آموزش دهید و بعد از آن خود ماشین متناسب به دادههایی که یافته است میتواند اطلاعات جدیدی را که برای آن طراحی شده است را درک کند. این درک بسیار سادهتر از ماشینهایی است که قرار در ادامه به آنها بپردازیم.
۳) ماشین تئوری ذهن
برای شما سؤال شده است که درک احساسات در هوش مصنوعی چیست؟ واقعیت این است که تئوری ذهن صرفاً در حد یک تئوری است. در واقع انسان هیچ وقت نتوانسته است هوش مصنوعی با این قابلیت بسازد. اما تصور ساخت هوش مصنوعی با این قابلیتها اصلاً دور از ذهن نیست. این تئوری میگوید که هوش مصنوعی میتواند به درک احساسات، آن هم از روی وقایع و برخوردهایی که با انسانها دارد، برسد. در واقع انسانها و اتفاقات را میتواند درک کند؛ دقیقاً مانند مثالی که برای شما با کلمه جنگ زدم. اما هنوز همچین ماشین ساخته نشده است. محققان در تلاش هستند ساختاری را به وجود بیاورند که هوش مصنوعی به درک احساسات برسد و تصمیمهای خودش را در مواردی همراه با احساسات بگیرد. جالب اما بسیار ترسناک است.
فرض کنید اگر هوش مصنوعی از انسانها کینه به دل بگیرد چه رخ میدهد؟ و اگر این هوش مصنوعی را در ابزار جنگی قرار بدهند، چه چیزیهایی میتواند اتفاق بیفتد؟ همه این فکرهای ترسناک واقعاً میتواند رخ دهد و جامعه انسانی را تغییر دهد. با این حال برخی فکر میکنند با اضافه شدن درک احساسات به هوش مصنوعی، نه تنها این اتفاقات نمیافتد، بلکه بیشتر از قبل هوش مصنوعی به کمک انسان میآید. فعلا در حال حاضر با تواناییهایی که انسان دارد صرفاً میتواند رویا پردازی کرد و باید صبر کرد و دید درک احساسات به ضرر انسان خواهد بود و یا باعث میشود انسان در مسیر پیشرفت راحتتر قدم بردارد.
۴) ماشین خودآگاهی
ماشین خودآگاهی هوش مصنوعی چیست؟ این ماشین، نهایت چیزی است که انسان از پیشرفت هوش مصنوعی متصور میشود. ماشینی که توانایی درک درستی از دادهها را دارد، آن هم نه صرفاً دادههایی که به آن داده شده است، این ماشین خودش میتواند دادههای جدید را کشف کند. در واقع هوش مصنوعی به خودآگاهی کامل میرسد، آن متوجه این موضوع میشود که صرفاً یک ماشین ساخته شده توسط انسانها است و میتواند دنبال هدف خاصی در دنیا برای خودش بگردد. میتواند درک کند که جهان بر روی چه اصولی است، توانایی آن را دارد در مورد خودش و دلیل به وجود آمدنش بیاندیشد. ماشین خودآگاهی نهایت ساختاری است که انسان در خودش میبیند که آن را به یک ماشین منتقل کند. نکته دیگر این است که احساسات کافی را هوش مصنوعی میتواند کسب کند و از این طریق تصمیمهایی که میگیرد، صرفاً بر روی منطق نیست و احساسات را هم در آن دخیل میکند.
انسان با توجه به نیازهایش قصد دارد هوش مصنوعی را به سمتی ببرد که با توجه به احساسات افراد، رفتار و حالت صورت آنها تصمیم خودش را بگیرد. در واقع میتواند درک کاملی از احساسات و رفتارها داشته باشد و متناسب با آنها پیشبینی درستی را هم انجام دهد. این موضوع هنوز برای محققین بسیار قابل بحث است، تعداد بسیار زیادی مخالف آن هستند و تعدادی هم فکر میکنند این آینده بسیار خوب خواهد بود. هنوز برای رسیدن به ماشین خودآگاهی که انسان در ذهن خودش دارد، مسیر زیادی باقی است. باید دید در آینده این علم به کجا قرار است برسد.
مثالهایی از هوش مصنوعی
در این قسمت سعی داریم تا شما را با چند نمونه از هوش مصنوعی که در دنیای امروز کاربرد دارد آشنا کنیم. با اینکه هنوز هوش مصنوعی نتوانسته حتی بخش کوچکی از پتانسیلهای خودش را نشان بدهد، ولی با این حال بخشی از کارهای انسانها را همین حالا هم بر گردن گرفته است. شاید در کشور ما نمونههای کمتری از هوش مصنوعی را بتوان دید، ولی به طور کلی دنیا به سمتی میرود که رباتها با داشتن ابزاری مثل هوش مصنوعی، کارهای انسانها را سادهتر و دقیقتر انجام دهند.
۱) هوش مصنوعی موبایل
دیگر همه ما نام سیری و الکسا را شنیدهایم. این دو ابزار که توانایی استفاده از آنها بر روی تلفن همراه وجود دارد به کمک ما آمده است تا بتوانیم رابط کاربری راحتتری را تجربه کنیم. در واقع هوش مصنوعی موبایل به صاحبانش کمک میکند تا بتوانند نیازهای خودشان را سریعتر انجام دهند. برای مثال اگر شما به دنبال یک فرد خاص میگردید، کافی است از سیری بخواهید تا شماره آن را در بین مخاطبین شما پیدا کند و آن را شمارهگیری کند. به همین راحتی شما میتوانید به مخاطبی که میخواهید تماس برقرار کنید یا اگر سؤالی دارید، میتوانید از سیری بپرسید. تقریباً سیری میتواند به تمامی اپهای شما دسترسی داشته باشد و به شما کمک میکند تا بتوانید صرفاً با حرف زدن به اطلاعات برنامهها دست بیابید. برای مثال میتوانید از آن بخواهید تا بر روی مپ جایی را که میخواهید پیدا کند، و مسیریابی مقصد را برای شما انجام دهد. الکسا هم همین طور است با این تفاوت که کاربردهای وسیعتری دارد، و صرفاً بر روی موبایل محدود نمیشود. الکسا میتواند به شما کمک کند تا نور خانه، اجاق، کولر، سیستم گرمایش و … را با استفاده از این هوش مصنوعی کنترل کنید.
۲) هوش مصنوعی در خودروسازی
تسلا کارخانهای که صنعت خودروسازی را کاملاً متحول کرد، این شرکت توانست با آوردن یک سری ابزارهای تازه، خودش را به عنوان یکی از پرفروشترین خودروسازها تبدیل کند. یکی از کارهایی که این کارخانه انجام داده است، برقی کردن محصولات خودش و البته در ادامه آن استفاده قدرتمند از هوش مصنوعی در خودروهای خودش است. به شکلی رویای رانندگی اتومات را به حقیقت تبدیل کرد. شاید هیچ دستاوردی در خودروسازی به اندازه کاری که کارخانه ایلان ماسک انجام داد، بزرگ نبوده باشد. حالا شما میتوانید یک خودرو سریع، برقی با قابلیت رانندگی خودکار تهیه کنید و در طول مسیر از جاذبههای آن لذت ببرید. این قدرت هوش مصنوعی است آن هم نه تمام قدرتش، بلکه فقط بخش بسیار کوچکی که ما توانستیم به آن فعلا دسترسی پیدا کنیم.
۳) هوش مصنوعی در بازی
شاید روزگاری زمانی که اولین بازیهای ویدیویی ساخته شده بود، کسی فکرشم را هم نمیکرد که NPCها توانایی این را داشته باشند که مانند یک انسان تصمیم بگیرند و رفتار کنند. بازیهای جهان بازی که به تازگی تولید شدهاند مثل Red Dead Redemption 2 یک انقلاب تازهای را به وجود آوردهاند. رفتار شخصیتها درون بازی بسیار واقعی است، هر فردی یک کار به خصوصی دارد و هر فردی توانایی این را دارد که با توجه به موقعیتهایی که در آن قرار میگیرد، رفتار خاصی را نشان دهد. برای مثال زمانی که بر روی NPC اسلحه میگیرید، میتوانید ترس و یا خشونت برابری که از خودش قصد دارد نشان دهد را ببینید. یا شخصیتها نسبت به باران، سرما و … رفتارهای خاصی را از خودشان نشان میدهند. حالا با توجه به انتشار تریلر GTA ۶ ما میتوانیم به راحتی حدس بزنیم که قرار است چه مقدار هوش مصنوعی در این بازی دخیل باشد. به معنای دیگر هوش مصنوعی در دنیای بازیها به شکل عجیبی گسترش پیدا کرده است و قرار است در آینده باز هم بیشتر از چیزی که الان وجود دارد گسترش پیدا کند.
۴) هوش مصنوعی در امنیت
یکی از مهمترین استفادههایی که امروزه ما از هوش مصنوعی میبریم، کمک گرفتن از آن برای ایجاد و البته ارتقا دادن امنیت است. برای انسان کنترل امنیت مخصوصاً در مکانهای خاص بسیار مهم و سخت است. اگر قرار باشد از روش قدیمی استفاده کنیم بایستی یک نگهبان را برای کنترل کردن ورودی و خروجی ۲۴ ساعت پای یکمانیتور قرار بدیم، در صورتی که با کمک گرفتن از هوش مصنوعی نیازی به این کار نیست. هوش مصنوعی میتواند با شناسایی کردن صورت افرادی که حق ورود و خروج دارند، این قابلیت را داشته باشند، تا در صورت ورود فردی با چهرهای ناشناس، اخطار امنیتی را به صدا در بیاورند. به جز اون هوش مصنوعی میتواند با رصد کردن دوربینها از ترددهای خاص عکسبرداری کنند تا در صورت به وجود آمدن مشکل شما اطلاعات کافی داشته باشید.
۵) بهداشت و درمان
یکی دیگر از کاربردهای هوش مصنوعی در درمان بیماران به خصوص هنگام جراحی است. رباتهای پزشکی به تازگی به حدی هوشمند شدهاند که میتوانند یک عمل جراحی را تقریباً از صفر تا صد انجام دهند. این هوشمند بودن فقط با کمک هوش مصنوعی میتوانست به وجود بیاید. در حال حاضر رباتهای پزشکی میتوانند خیلی سریع و با ظرافت بسیار زیادی کار جراحی را انجام دهند. در واقع هوش مصنوعی بیشتر از یک سرگرمی کاربرد دارد. شاید ما فقط از هوش مصنوعی نام ChatGPT را شنیده باشیم، اما هوش مصنوعی در حال حاضر توانسته است، جان انسانها را نجات بدهد و حتی عملهای جراحی سخت و سنگین را که برای پزشکان هم سخت است، با دقت زیادی البته با همکاری جراحان انجام دهد.
۶) هوش مصنوعی ChatGPT
شاید بتوانیم بگوییم این هوش مصنوعی بود که باعث شد دنیا نگاه تازهای به علم هوش مصنوعی بیندازد. یک برنامه که اول کاربرد تفریحی داشت و مردم میتوانستند با یک هوش مصنوعی صحبت کنند و سؤالات خودشان را از آن بپرسند.ChatGPT هم با توجه به اطلاعاتی که وجود داشت، پاسخ کاربران را جواب میداد. اما رفته رفته مسأله فقط سرگرمی نبود. این ابزار تبدیل به وسیلهای شده بود که میتوانست دادهها را به کاربران بدهد. اما خیلی از این دادهها غلط بودند و یا حتی پاسخ را به صورتی جواب میداد که ذهن کاربر به سمت غلطی میرفت. از این جهت همه مهندسان از OpenAI درخواست کردند تا بیشتر آن را توسعه دهند.
فرض کنید یک منبع جواب غلط داشته باشید که هر چند اکثر سؤالات را به درستی پاسخ میدهد، اما در بعضی از شرایط به خصوص زمانی که سؤالات سخت و تخصصی میشود، ممکن است اشتباه کنید. در این صورت شما یک منبع غلط را به عنوان یک رفرنس در نظر میگیرد که میتواند بسیار خطرناک باشد. ولی از سمت دیگری میتوان ChatGPT را یک انقلاب تازه در هوش مصنوعی دانست و میتوانیم توقع داشته باشیم در سالهای آینده تواناییهای آن خیلی بیشتر از چیزی باشد که ما فکر میکنیم.
7) هوش مصنوعی در حوزه اقتصاد
سیستم های هوش مصنوعی در برنامه های مالی شخصی، مانند Mint یا Turbo Tax، می توانند اطلاعات مالی شخصی هر فرد را جمع آوری کنند و به آن ها مشاوره مالی دهند. از برنامه های دیگر مانند IBM Watson حتی در روند خرید خانه نیز می توان استفاده کرد. امروزه نرم افزارها در وال استریت بخش عظیمی از معاملات را انجام می دهند.
8)هوش مصنوعی در حوزه قانون و قضا
روند کشف اسناد و مدارک غالبا برای انسان ها بسیار سخت است. اتوماسیون و هوش مصنوعی می تواند به این فرآیند کمک کرده و کارآمدتر از زمان استفاده کند. استارتاپ ها در حال ساخت دستیارهای رایانه ای هستند که پرسش و پاسخ ها را غربال می کند و می توانند با بررسی و طبقه بندی و یک بانک اطلاعاتی ، سؤالات برنامه ریزی شده در زمینه هستی شناسی را پاسخ دهد.
9) هوش مصنوعی در حوزه تولید
این زمینه ای است که ربات ها هرچه تمام تر می توانند کار را به گردش دربیاورند. ربات های صنعتی می توانند تک تک وظایف محول شده را به طور کامل انجام دهند و جدا از کارکنان انسانی فعالیت کنند.
10) هوش مصنوعی در برقراری امنیت
از هوش مصنوعی و تکنولوژی پردازش تصویر در برقراری امنیت، ردیابی مجرمان، پیدا کردن هویت خلافکاران و… استفاده میشود. این سیستمها قادرند با استفاده از هوش مصنوعی چهره افراد مختلف، موجودیت اشیاء و … را تشخیص دهند و هنگام مشاهده انجام تخلفات یا عملی مجرمانه آن را تشخیص داده و به نهاد مربوطه هشدار دهد.
آینده هوش مصنوعی
این که قرار است هوش مصنوعی به کجا برسد و مقصد این ابزار تازه چیست را کسی نمیتواند با دقت بگوید. اما میتوانیم حدس بزنیم که هوش مصنوعی قرار است عصری جدید را به وجود بیاورد. در واقع با به وجود آمدن اینترنت و ابزاری مثل گوگل، ما وارد عصر اطلاعات شدیم عصری که درآن اطلاعات مهمترین نیازهای بشر بودند. شما میتوانید با سرچ کردن در گوگل به پاسخ هر سؤالی که دارید برسید، میتوانید انواع اقسام اطلاعات را به صورت عکس، ویدیو، متن به دست بیاورید حتی میتوانید این اطلاعات را از سمت افراد یا سازمانهای مختلف با دیدهای مختلفی که دارند دریافت کنید.
با آمدن شبکههای اجتماعی، قدرت جا به جا شدن اطلاعات هم بیشتر از گذشته شد. حالا با آمدن هوش مصنوعی احتمالاً قرار است وارد عصر جدید شویم؛ عصری که اطلاعات نیاز به جابه جا شدن ندارند و شما میتوانید خود اطلاعات را داشته باشید. در واقع با آمدن هوش مصنوعی دیگر نیازی نیست حتی شما سرچ کنید. کافی است به یک موضوع فکر کنید تا اطلاعات را به دست بیاورید. درباره آینده هوش مصنوعی بحثهای زیادی وجود دارد برخی مخالف گسترش پیدا کردن آن هستند و برخی هم فکر میکنند هوش مصنوعی مانند هر دستاورد تازه بشری باید گسترش پیدا کند. بله، واقعاً ترسناک است که هوش مصنوعی میتواند خیلی از شغلها را نابود کند، اما آیا واقعاً این بار اولی است که انسان به این مشکل بر میخورد؟ آیا راهکار درست این است که ما جلوی گسترش علم را بگیریم؟ شاید بگویید فرق این سری با سریهای قبلی این است که هوش مصنوعی میتواند بر علیه بشریت حرکت کند، اما میتوانیم طوری از آن استفاده کنیم که مفید باشد این به خود ما برمی گردد.
.
حرف آخر
هوش مصنوعی دنیای امروز انسان را متحول کرده است و این تازه شروع آن است. انتظار میرود رفتهرفته کاربردهای این ابزار بیشتر شود و انسان هم از آن استفاده کند تا راحتتر و بیدردسرتر کارهای خودش را پیش ببرد. هوش مصنوعی اما برای برخی ترسناک است. فکر میکنند دنیا قرار است با گسترش پیدا کردن آن نابود شود. میترسند دنیا مانند فیلمهای آخر زمانی توسط رباتها به پایان برسد، اما میتوانیم بگوییم که این شرایط به حد زیادی بستگی به رفتار انسانها دارد. در کل اگر به موضوع هوش مصنوعی خوشبین باشیم، متوجه این موضوع خواهیم بود که نه تنها قرار نیست دنیا نابود شود، بلکه هوش مصنوعی میتواند به ما کمک کند تا شرایط مختلف را آنالیز کنیم و در کنار آن زندگی خودمان را بهبود ببخشیم.
به نظر میرسد بهتر است صبر کنیم تا ببینم مهندسان هوش مصنوعی قرار است چقدر این ابزار تازه ساخته شده را گسترش دهند. آیا ذهن انسان سیر میشود؟ یا باز هم سعی میکند سراغ خلق یک ابزار جدید برود؟ چقدر طول میکشد تا انسان بتواند از تمام پتانسیل هوش مصنوعی استفاده کند؟ اینها سؤالاتی است که فقط با صبر کردن میتوان به جوابشان دست پیدا کرد. به نظر شما هوش مصنوعی قرار است به کدام سمت کشیده شود؟ امیدواریم این مطلب به شما کمک کرده باشد تا اطلاعات مفیدی را نسبت به هوش مصنوعی کسب کرده باشید.